پیشگفتار
در ده ههای اخیر سرعت تحولات و پیشرف تهای علمی و تکنولوژیک افزایش
سرسا مآوری داشته و صحنۀ حیات بشر را ب هکلی دگرگون کرده است. کشور ما نیز
– ب همانند بسیاری از کشورهای جهان – در این دوران با انواع مسائل مرتبط با ظهور
ساحات و پدید ههای جدید دس تب هگریبان بوده است.
مسائل و موضوعات مرتبط با عرصه تکنولوژ یهای نوظهور اطلاعاتی و ارتباطی و
فضای سایبری ب هدلیل ماهیت تازه و ب یسابقۀ خود، از غموض و پیچیدگیِ بیشتری
نسبت به سایر حوز هها برخوردارند. اینگونه موضوعات از یک طرف ریش ههای
عمیقی در صحنۀ علمیِ کشور و توانمند یها و دستاوردهای علمی و تکنولوژیک آن
داشته، و از طرف دیگر موجد عین یترین و واقع یترین مسائل و چال شها در برابر
حاکمیت و جامعۀ – چه در سطح فردی و چه نهادی – هستند. از این جهت است
که ضرورت پرداختن به ریش هها و بنیادهای علمی مسائل و چال شهای این حوزه
بی شازپیش آشکار م یشود.
عبارت است از مجموع های از آثار علمی و پژوهشی » دفترهای آبی « مجموعه
که با نظر به برخی از مه مترین مسائل مبتلابه کشور، سعی در توسعۀ گسترۀ
دانش و ادبیات علمی در حوز ههای مرتبط با آ نها را دارد. پژوهشگاه فضای مجازی
در طراحی این مجموعه ن هتنها ب هدنبال بهر هبرداری و ارتقاء سرمای ههای علمی و
انسانی کشور بوده، بلکه توجه ویژ های به مرزهای دانش در سطح جهان و آخرین
دستاوردهای علمی و تکنولوژیک در حوز ههای مرتبط به خود را داشته و سعی در
بازنمایی و تحلیل آ نها را داشته است؛ به این امید که – در حد توان خود – زمینۀ
مواجهۀ هوشمندانه و مؤثر با این عرصۀ نوظهور و فرص تها و تهدیدهای آن را
تمهید نماید.
درآمد
انقلاب هوش مصنوعی و دستاوردهای شگف تانگیز آن در سا لهای اخیر، در
صدر موضوعات و پرس شهایی است که در سا لهای اخیر مورد توجه بسیاری
از حکوم تها، مراکز علمی-سیاستی، نخبگان و متخصصان بوده است. علاو هبر
فرص تها و امکا نهای گسترد های که ب هواسطۀ پیشرفتِ انقلابیِ این فناور یها
در اختیار انسا نها قرار گرفته، تهدیدها و ابهامات فراوانی نیز در مورد تبعات و
عواقب این حرکت شتا بزده و ب یمهابا ب هوجود آمده است. دعوت به تأمل و تأنیِ
بیشتر در مورد این فناور یها و اصول و هنجارهای توسعه و کاربست آ نها در
حوز ههای مختلف، وجه مشترک حجم انبوهی از آثار پژوهشی، انواع کتا بها و
سایر مکتوبات، و نیز نشس تها و کنفران سهای مختلف در سا لهای اخیر بوده
است.
و نظام علم، تحقیقات و نوآوری یکی از مه مترین حوز ههایی » آموزش « عرصه
است که با ظهور فناور یهای مربوط به هوش مصنوعی دگرگون شده و تحولاتی
اساسی را پشت سر خواهد گذشت. ورود انواع تکنولوژ یها و دستاوردهای مرتبط
باعث شک لگیری ،» آموزش « با هوش مصنوعی در ابعاد و جوانب مختلفِ حوزۀ
امکا نها و مسیرهای تاز های شده که – علیرغم نقاط روشن و امیدوارکنندۀ بسیار
– نگران یها و بی مهایی را نیز به همراه داشته است. کشور ما نیز در سا لهای اخیر
تلا شهایی را در مسیر دستیابی به برخی توانمند یهای این حوزه و بهر همندی از
مواهب آن در پیش گرفته است. باای نوصف، حرکت آگاهانه و حسا بشده در
این مسیر مستلزم ارزیابی انتقادیِ فعالی تها و تجربیات سایر کشورها در این
زمینه است.
اثر حاضر در نوامبر 2022 توسط شورای اروپا و به قلم 5 نفر از پژوهشگران
این شورا به نگارش درآمده است. ویژگی برجستۀ این پژوهش که موجب تمایز
آن از سایر آثار منتشرشده در سطح جهان شده است، جامعیت و چندوجهی
هوش مصنوعی و فناور یهای » کاربرد « بودن آن است. نگارندگان ن هتنها به
مرتبط با آن در انواع فعالی تها و فرآیندهای مرتبط با آموزش م یپردازند، بلکه از
زاوی های دیگر، به نظام آموزشیِ حوز ههای مرتبط با این فناور یها و انواع فرآیندها
و اقداماتی که در جهت تربیت نیروی انسانی متخصص در این زمینه انجام
هوش « م یشود، نیز توجه ویژ های داشت هاند. ب ههمی ندلیل، عنوان اثر خود را
گذارده و رویکردی جامع به این مسئله اتخاذ )AI & ED( » مصنوعی و آموزش
کرد هاند.
یکی از اهداف پژوهشگاه فضای مجازی در انتشار مجموعه گزار شهای
بازنمایی و انتشار مه مترین و – » دفترهای آبی « پژوهشیِ خود – تحت عنوان
برجست هترین آثار علمیِ مرتبط با حوزۀ کاریِ خود در سطح جهان است. ازای نرو،
با توجه به اهمیت این مسئله در کشور ما و مسائل و پرس شهای مهمی که در
برابر تصمی مگیران و خ طمش یگذاران کشور در این عرصه وجود دارد، پی ششمارۀ
– » هوش مصنوعی و آموزش « به گزارش » دفترهای آبی « نخست مجموعه
اختصاص پیدا کرده – )Council of Europe( منتشرشده توسط شورای اروپا
است.
هجدهم د یماه هزار و چهارصد و دو
میثم غلامی
پژوهشگاه فضای مجازی